De vrees voor het onbekende is een handige basis voor een film. Als je een film maakt die de gevaarlijke kanten van een zaak laat zien, kun je op twee manieren een resolutie aan je plot geven. Je kunt laten zien dat het misschien allemaal wel meevalt, of je kunt de boodschap uitdragen dat een zeker gevaar onontkoombaar is. Bij de onderwerpen die de meeste science fiction-achtige films aanpakken, valt het met de reële risico’s wel mee. Ik vind het dan ook een veel grotere prestatie om een film te maken over een zogenaamd gevaar, die interessant is en toch goed afloopt. In tegenstelling tot het maken van een film die doet alsof het einde van de wereld nabij is. Films hebben namelijk de neiging om een grote invloed op beeldvorming te hebben bij een grote groep mensen, en ik vind niet dat de maatschappij gebaat is bij onterechte bangmakerij. Bij de Terminator-trilogie zie je een mooi voorbeeld van de twee mogelijkheden om met een plot gebaseerd op een mogelijk gevaar om te gaan.
The Terminator (1984)
Sarah Connor is serveerster en probeert met moeite wat van haar leven te maken. Dan hoort ze op het nieuws dat haar naamgenoten in de stad waar ze woont vermoord worden. Kyle Reese, die uit de toekomst beweert te komen, legt haar uit dat een robot die eruit ziet als een mens, de Terminator, haar probeert te vermoorden, omdat zij de moeder van de toekomstige leider van het menselijke verzet tegen de machines is. In 1997 werd namelijk een computersysteem, genaamd Skynet, van het Amerikaanse ministerie van defensie zelfbewust, en besloot een kernoorlog te beginnen, om de mensheid uit te roeien. Het lanceerde zijn kernraketten en de Russen reageerden. Tweederde van de wereldbevolking werd in één klap uitgeroeid, en de rest van de mensen raakte verwikkeld in een oorlog tegen de machines van Skynet. Onder leiding van John Connor, de zoon van Sarah, was het de mensen in de toekomst echter gelukt om Skynet zo goed als te verslaan. Daarom had Skynet nog snel de Terminator terug in de tijd gestuurd om Sarah te vermoorden. Het verzet had daarop Kyle Reese teruggestuurd om Sarah te beschermen. En overigens tegelijk John bij Sarah te verwekken. De eerste film eindigt met de vernietiging van de Terminator en de dood van Kyle. Sarah is zich maar al te bewust van de zware taak die voor haar ligt.
Terminator 2: Judgment Day (1991)
John Connor is een jaar of 11. Z’n moeder zit in het gesticht, nadat ze hem jarenlang had wijsgemaakt dat hij de wereld zou moeten redden van machines en robots. Dan lijkt een politieman hem te willen vermoorden, die in werkelijkheid een geavanceerde Terminator is, de T-1000. Dit nieuwe model is van een soort vloeibaar metaal, en kan zichzelf in allerlei vormen ter grootte van een mens veranderen. Weer een laatste stuiptrekking van Skynet om te proberen zijn hachje te redden, door een Terminator terug in de tijd te sturen die de leider van het verzet moet doden. Ditmaal wordt John zelf beschermd door een oud model Terminator. Hetzelfde model dat in de eerste film zijn moeder probeerde te vermoorden. John en zijn Terminator halen Sarah uit het gekkenhuis, en met z’n drieën komen ze tot de conclusie dat de overblijfselen van de eerste Terminator gebruikt zijn om Skynet te ontwerpen. Nadat Sarah vervolgens de ontwerper heeft geprobeerd te vermoorden, besluiten de drie en de ontwerper om het computerbedrijf op te blazen waar Skynet ontwikkeld wordt. Uiteindelijk lukt dit en worden beide Terminators vernietigd. Sarah heeft eindelijk weer echte hoop voor de toekomst. Een toekomst zonder de oorlog tegen de machines.
Terminator 3: Rise of the Machines (2003)
Het is 2003. Sarah is overleden aan kanker en John, nu een jaar of 20, probeert zoveel mogelijk anoniem te leven. Judgment Day, de dag waarop in 1997 de machines de wereld over hadden moeten nemen, heeft niet plaatsgehad. Toch verschijnt er een nieuwe Terminator ten tonele. Dit keer een vrouw, de T-X. Zij is aan de buitenkant van vloeibaar metaal, maar aan de binnenkant beschikt ze over geavanceerde wapens. Haar missie is, om alle luitenanten van John Connor te vermoorden. Dit omdat Skynet John Connor zelf niet kon vinden, aangezien John anoniem leefde. Ook nu komt een oorspronkelijk model Terminator terug om John en ook zijn toekomstige vrouw, Kate Brewster, te beschermen. De vader van Kate zit bij defensie, waar men speelt met de gedachte om een kunstmatig intelligent computersysteem, Skynet, online te gooien, om een virus te bestrijden dat zich in razend tempo over het internet verspreidt. De helden kunnen dit net niet meer voorkomen en John en Kate kunnen nog net op tijd een schuilbunker bereiken, om over een radio te horen hoe Judgment Day plaatsheeft.
“No fate but what we make”
De eerste twee films zijn geschreven en geregisseerd door James Cameron. De twee zijn eigenlijk een doorlopend verhaal, met als conclusie: “Because if a machine, a Terminator, can learn the value of human life, maybe we can too.” Aan het einde van deel twee heeft de Terminator geleerd dat het de moeite waard is om de mensheid voor de ondergang te behoeden. Los van zijn programmering, is hij om John gaan geven. Sarah noemde de Terminator eerder in de film al de “sanest choice” als vader voor John. Dit maakt de Terminator waar door zichzelf te vernietigen, zodat niemand ooit met behulp van zijn onderdelen Skynet kan bouwen. Het grote thema van de eerste twee films is dat we de toekomst, onze eigen toekomst in onze eigen handen hebben: “The future’s not set, there’s no fate but what we make for ourselves.” Onder het mom van dit besef, proberen ze te voorkomen dat het moorddadige Skynet ooit gebouwd wordt, en dit lukt ze ook. James Cameron laat ons in deze twee films zien, dat de absurde notie dat een computersysteem ons per definitie zou willen uitroeien, absoluut niet noodzakelijk is. Waarom zou een oppermachtig zelfbewust systeem dit ook willen? De Terminator zelf laat zien dat dit helemaal niet nodig is.
“Judgment Day is inevitable”
In deel drie, dat niet door James Cameron gemaakt is, wordt alles echter weer teniet gedaan. Het thema is niet meer “no fate but what we make”, maar “Judgment Day is inevitable. “No fate but what we make” staat ook heel toepasselijk op een doodskist gegraveerd. En dat terwijl het uitgangspunt hier eigenlijk nog absurder is. Skynet verspreidt zich eerst over het hele internet, en vernietigt vervolgens een groot deel van zijn eigen infrastructuur, door een kernoorlog te ontketenen. Bovendien moet Skynet zich er toch terdege van bewust zijn hoe afhankelijk de mens is van technologie, waardoor het erg weinig oplevert om de mens uit te gaan roeien! Wat levert het eigenlijk op? Alleenheerschappij over een dode planeet? Het idee dat een zelfbewust alwetend computersysteem ons allemaal zou willen vernietigen wordt in deze film eigenlijk nog veel absurder dan in de eerste twee films. Maar dat is dus wel waar deze film het bij laat. De boodschap is: dit is onvermijdelijk. Daarmee maakt deel drie eigenlijk een karikatuur van de eerste twee films, die tenminste nog aantoonden dat we ons helemaal niet zo’n zorgen hoeven te maken, terwijl de films toch interessant waren.
Conclusie
Films die zich bezig houden met zaken waar mensen bang voor zijn, kun je op twee manieren maken. Je kunt laten zien dat het allemaal wel meevalt en toch een interessante film maken, zoals Terminator 1 en 2 deden, met boodschappen als “No fate but what we make” en “If a machine can learn the value of human life, maybe we can too.” Of je kunt doen alsof het niet anders kan dan dat het allemaal vreselijk mis gaat lopen, zoals Terminator 3 doet, met de boodschap “Judgment Day is inevitable”. Het is maar een film? Misschien, maar dit soort films worden door heel veel mensen gezien, en ze hebben aanzienlijk meer impact op hoe veel mensen tegen gevaren aankijken, dan bijvoorbeeld een goed geïnformeerd artikel in bijvoorbeeld Nature of Science. Bovendien is het qua filmmaken een veel grotere prestatie om een plot te schrijven waarbij een gevaar op geloofwaardige wijze overwonnen wordt, dan wanneer je laat zien hoe we allemaal aan een of ander dubieus gevaar ten onder zouden kunnen gaan. Voor nog een mooi voorbeeld van een interessante film met een gevaar als plot, die binnenkort wel in de videotheken zal liggen, kan ik iedereen V for Vendetta aanraden.